Πίσω από τη βιτρίνα των εξαγγελιών για ανακαινίσεις των σχολείων

Το πρόγραμμα «Μαριέττα Γιαννάκου» παρουσιάζεται ως «μεγάλη τομή», ενώ στην πραγματικότητα αφήνει άθικτη την ουσία: την ανισότητα των σχολικών υποδομών, την απόσταση από την ανάγκη ενός σχολείου που εμπνέει και δεν αποθαρρύνει.

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, κατά την επίσκεψή του στο 3ο Γυμνάσιο Ζωγράφου, ανακοίνωσε την επέκταση του προγράμματος «Μαριέττα Γιαννάκου», που αφορά την ανακαίνιση σχολικών μονάδων σε όλη τη χώρα. Το συγκεκριμένο σχολείο, χτισμένο το 1954, ανακαινίζεται πρώτη φορά, με παρεμβάσεις που περιλαμβάνουν αίθουσες διδασκαλίας, κοινόχρηστους χώρους, αυλή, αλλά και έργα για την πλήρη προσβασιμότητα μαθητών με αναπηρία.

Ο κ. Μητσοτάκης τόνισε ότι μέχρι τον Σεπτέμβριο θα έχουν ανακαινιστεί 431 σχολεία σε όλη την επικράτεια, με στόχο την αναβάθμιση της εκπαιδευτικής εμπειρίας μέσω σύγχρονων υποδομών και τεχνολογίας, όπως οι διαδραστικοί πίνακες που έχουν εγκατασταθεί από την Ε' Δημοτικού έως και την Γ' Λυκείου.

«Το ανοιχτό σχολείο της γειτονιάς» αποτέλεσε βασικό σημείο της ομιλίας του, με τον πρωθυπουργό να υποστηρίζει ότι οι νέοι ανακαινισμένοι αύλειοι χώροι θα μπορούν να αξιοποιούνται και εκτός ωραρίου για αθλητικές και δημιουργικές δραστηριότητες.

Μετά την ολοκλήρωση της επίσκεψής του ο Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε τα εξής: «Κύριε διευθυντά, χαίρομαι πάρα πολύ γιατί σε λίγες εβδομάδες από τώρα το πρώτο κουδούνι της νέας σχολικής χρονιάς θα υποδεχθεί τους μαθητές του Γυμνασίου σας σε ένα κτίριο το οποίο θα έχει σημαντικά ανακαινιστεί και ως προς τις τάξεις και ως προς την προσβασιμότητα και ως προς τους χώρους υγιεινής».

Οι κάμερες κατέγραψαν χαμόγελα, χειραψίες, φωτογραφίες μπροστά από φρεσκοβαμμένες αίθουσες. Ομως, πίσω από τη βιτρίνα, παραμένει το μόνιμο και βασανιστικό ερώτημα: Πόσο πραγματικά καλύπτει αυτό το πρόγραμμα τις ανάγκες των σχολείων μας;

Το πρόγραμμα υπόσχεται παρεμβάσεις σε περίπου 5.000 σχολικά κτίρια πανελλαδικά. Στην πράξη, πρόκειται κυρίως για καλλωπισμούς: βάψιμο τοίχων, αλλαγή κουφωμάτων, ενεργειακές βελτιώσεις. Καλοδεχούμενα, αλλά όχι αρκετά. Γιατί η ελληνική σχολική πραγματικότητα δεν πονά μόνο στην αισθητική. Πονά στη λειτουργικότητα, στην ασφάλεια, στην έλλειψη υποδομών που να ανταποκρίνονται στο σχολείο του 21ου αιώνα. Το τραγικό είναι ότι παρουσιάζεται ως «μεγάλη τομή», ενώ στην πραγματικότητα αφήνει άθικτη την ουσία: την ανισότητα των σχολικών υποδομών, την απόσταση από την ανάγκη ενός σχολείου που εμπνέει και δεν αποθαρρύνει.

Η πραγματικότητα

Τα στοιχεία δείχνουν πως το πρόγραμμα, παρά τη θετική του διάσταση, υστερεί σημαντικά σε σχέση με τις ανάγκες:

• Στη ΔΕΘ του 2023 είχε ανακοινωθεί στόχος για 645 σχολεία, αλλά τελικά περιορίστηκαν σε 431 (3% των σχολικών μονάδων).
• Ο αρχικός προϋπολογισμός των 250 εκατ. ευρώ ενισχύθηκε με άλλα 100 εκατ. ευρώ από τις τράπεζες, ποσό που κρίνεται περιορισμένο αν ληφθεί υπόψη η παλαιότητα του σχολικού κτιριακού αποθέματος.
• Σύμφωνα με διαθέσιμα στοιχεία, το 27% των σχολείων που έχουν ελεγχθεί πρωτοβάθμια χρειάζονται περαιτέρω ελέγχους, ενώ πολλά κτίρια δεν έχουν υποστεί ποτέ σοβαρές ανακαινίσεις.

Το παράδειγμα του 3ου Γυμνασίου Ζωγράφου είναι ενδεικτικό: πρόκειται για την πρώτη ανακαίνιση σε 70 χρόνια λειτουργίας.

Ενας εκπαιδευτικός από σχολείο του Ζωγράφου μάς είπε χαρακτηριστικά: «Βάψιμο στους τοίχους καλό είναι, αλλά δεν μας λύνει το πρόβλημα ότι έχουμε εργαστήρια πληροφορικής με 15 υπολογιστές για 25 μαθητές, ή ότι δεν υπάρχει στοιχειώδης αερισμός στις αίθουσες». Αυτή είναι η καθημερινότητα που δεν χωρά στις κάμερες.

Την ίδια ώρα όλο και μεγαλύτερος αριθμός σχολείων μένει χωρίς μαθητές. Οι εγγραφές στην Α΄ Δημοτικού το 2024 ανήλθαν σε 71.181 μαθητές, αριθμός μειωμένος κατά 40% σε σχέση με το 2009. Μόνο σε Κεντρική Μακεδονία, Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, Ηπειρο και Δυτική Μακεδονία, 232 σχολικές μονάδες θα κλείσουν (76 δημοτικά και 156 νηπιαγωγεία).

Η εικόνα αυτή αποτυπώνει τον διπλό κίνδυνο: από τη μια η φθορά και επικινδυνότητα των σχολικών κτιρίων και από την άλλη η σταδιακή ερήμωση της περιφέρειας λόγω υπογεννητικότητας και μετανάστευσης νέων οικογενειών.

Τι χρειάζεται;

Η ανακαίνιση σχολείων είναι αναμφίβολα σημαντική, όμως από μόνη της δεν αρκεί. Το πρόβλημα της ελληνικής εκπαίδευσης είναι πολυπαραγοντικό:

• Κτιριακή ασφάλεια και συντήρηση: απαιτείται ολοκληρωμένο πρόγραμμα με αυστηρούς ελέγχους για αντισεισμική θωράκιση.
• Δημογραφική πολιτική: ενίσχυση νέων οικογενειών με οικονομικά κίνητρα, φοροελαφρύνσεις και πρόσβαση σε ποιοτικές κοινωνικές δομές (παιδικοί σταθμοί, υγεία).
• Αποκέντρωση: επενδύσεις στην περιφέρεια ώστε τα σχολεία να μη σβήνουν από τον χάρτη.
• Προσωπικό και λειτουργία: η έννοια του «ανοιχτού σχολείου» προϋποθέτει επαρκές προσωπικό φύλαξης, καθαριότητας και υποστήριξης, κάτι που δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί.

Το πρόγραμμα «Μαριέττα Γιαννάκου» αποτελεί μια θετική, αλλά περιορισμένη παρέμβαση σε έναν τομέα που πάσχει εδώ και δεκαετίες. Η ανακαίνιση σχολείων είναι απαραίτητη, αλλά δεν μπορεί να αποτελέσει το κεντρικό αφήγημα για την παιδεία χωρίς ουσιαστική πολιτική για το δημογραφικό, την περιφερειακή ανάπτυξη και τη στήριξη των οικογενειών.

Η Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε μια κρίσιμη επιλογή: θα αρκεστεί σε «μπαλώματα» κτιρίων ή θα χαράξει μια στρατηγική που θα δίνει πραγματική προοπτική στο «νέο σχολείο» και στη νέα γενιά;

Μέσα σε αυτή τη μουντή εικόνα, η φωτεινή πλευρά δεν είναι άλλη από τα ίδια τα παιδιά και τους δασκάλους τους. Εκείνοι δίνουν ζωή σε κτίρια παλιά, εκείνοι μετατρέπουν μια μουντή αίθουσα σε κύτταρο μάθησης, εκείνοι επιμένουν να κάνουν θαύματα με ελάχιστα μέσα.

Ισως, τελικά, η επίσκεψη του πρωθυπουργού στο Ζωγράφου να μη μείνει στην Ιστορία για τις εξαγγελίες, αλλά ως μια υπενθύμιση: ότι το σχολείο δεν είναι οι τοίχοι που βάφτηκαν για την περίσταση, αλλά οι άνθρωποι που κάθε μέρα προσπαθούν να κάνουν το μάθημα να αξίζει.

Χρήστος Κάτσικας

Εφημερίδα των Συντακτών (27.8.2025)