Το φάντασμα του Ντεκάρτ

Στον ωκεανό του πλανητικού χωριού, στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, οι τάσεις έρχονται και πάνε. Τη μια κινούνται υπόκωφα σαν θερμά θαλάσσια ρεύματα του Gulf Stream, την άλλη ξεσπάνε καταιγιστικά σαν τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό.

Να ένα μικρό αλλά ενδιαφέρον κυματάκι: η τάση «No-Buy 2025». Πρωτοεμφανίστηκε δειλά στο TikTok το 2024 με το hashtag #NoBuy. Ηταν ένα μείγμα μαύρης απαισιοδοξίας για τις προοπτικές της οικονομίας, ανησυχίας για το περιβάλλον, απέχθειας προς το ναρκωτικό της υπερκατανάλωσης και «ατομικής ευθύνης».

«Είναι καιρός να σταματήσουμε τα ψώνια!» διακήρυξαν οι λιγοστοί οπαδοί του, σαν πρωτόκλητοι νέας αίρεσης στο ψηφιακό εκκλησίασμα. Βρέθηκαν και κάποιοι γκουρού ας πούμε, σαν μια Αμερικανίδα που αποφάσισε να μην αγοράσει «ούτε ένα καινούργιο ρούχο για έναν χρόνο». Δεν της κακόπεσε, αφού δεν κυκλοφορούσε ρακένδυτη, οι ντουλάπες της ήταν ήδη γεμάτες. Και ομολόγησε ότι έμπαινε κρυφά και χάζευε σε ιστοσελίδες οίκων μόδας.

Ετσι δεν γίνεται δουλειά. Εξάλλου η λυσσασμένη, ξεροκέφαλη και απόλυτη καταναλωτική αποχή είναι απλά ανέφικτη. Οι πιστοί έβαλαν λίγο νερό στο κρασί τους. Αποφάσισαν την επιλεκτική αποχή. Ο ένας δεν ακουμπάει τα ηλεκτρονικά γκατζετάκια, ο άλλος τα γεύματα σε εστιατόρια, ο τρίτος το shopping κάθε Σάββατο στα μαγαζιά – και πάει λέγοντας.

Κάποιοι έπεισαν άλλους να κρατάνε καταναλωτικό ημερολόγιο. Τι τρως κάθε μέρα και πόσο κοστίζει; Πόσες κολόνιες αγόρασες τους τελευταίους μήνες και πότε ακριβώς; Με τι συχνότητα πας σε συναυλίες, κάνεις ταξίδια, αλλάζεις αυτοκίνητο; Μείωσες επιτέλους τα δάνειά σου, ιδίως (πέλεκυς!) τα καταναλωτικά;

Απλές τεχνικές, απλοϊκή αντίληψη, πρακτική ψυχολογία α λα αμερικανικά. «Βρες στη γειτονιά άλλους που έχουν την ίδια διάθεση με σένα να κρατήσουν την πιστωτική τους κάρτα στο συρτάρι» – τέτοια.

Φευ, ο διαδικτυακά κινηματικός τίτλος «No-Buy 2025» απέβη προβληματικός. Δίπλα του αναδύθηκε ο όρος «Buy-Less 2025». Περάσαμε από το «μην αγοράζεις τίποτα» στο «αγόραζε λιγότερο».

Με το Buy-Less επήλθε κάποια ισορροπία. Χωρίς να καταδυθούν στα ερέβη των γενεσιουργών αιτίων του καταναλωτισμού στις ανεπτυγμένες κοινωνίες («Καταναλώνω..., άρα υπάρχω» μας ψιθυρίζει το φάντασμα του Ντεκάρτ), οι αυτοσυγκρατηθέντες καταναλωτές έκαναν τις επιλογές τους. Δίπλα τους απλώνεται το κίνημα της αποανάπτυξης, ατροφικό δυστυχώς, και λίγο πιο πέρα η πολύπαθη πράσινη οικονομία.

Τελικά το ποτήρι είναι μισογεμάτο. Το «No Buy / Buy-Less 2025» παροτρύνει τους καταναλωτές να εξετάσουν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των αγοραστικών συνηθειών τους στο περιβάλλον, στην κοινωνία και στους εαυτούς τους. Να αποκτήσουν, όπως το θέτει ένας από τους πρωτεργάτες του διαδικτυακού trend, «μια πιο βιώσιμη σχέση με το χρήμα, ένα εργαλείο για την επίτευξη μιας βαθύτερης ικανοποίησης από τη ζωή».

Για την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο θα μιλήσουμε άλλη φορά.

Γιώργος Ι. Αλλαμανής
Εφημερίδα των Συντακτών (22.6.2025)